دلیل نامگذاری فرزندان امام علی(ع) به نام خلفای پیشین

                  

 بارها شاهدیم که در میان فرزندان ائمه اطهار علیهم‌السلام نام‌هایی وجود دارد که هم‌نام خلفای راشدین است و بعضاً باعث تعجب افراد می‌شود و به دنبال استدلالی برای آن می‌گردند.

حضرت علی(ع) چند فرزند داشتند و با توجه به اختلاف بین امام علی و خلفا، دلیل نامگذاری فرزندان امام علی به نام خلفای پیش از خود چیست؟

در مورد تعداد فرزندان امام علی (ع) پاسخ دقیق و روشنی از متون تاریخی یافت نمی‌شود.

برخی مورخان مجموع فرزندان حضرت را بیست و هفت تن (دوازده پسر و پانزده دختر) برشمرده‌اند و برخی از این بیشتر تا به سی و شش فرزند (هفده پسر و نوزده دختر) افزایش داده‌اند. در مورد اسامی فرزندان تا سی و سه اسم ذکر کرده‌اند، لیکن نمی‌شود استفاده کرد که حتماً فرزندان حضرت به سی و سه تن رسیده است، چرا که عرب‌ها چند نوع اسم برای بچه‌های خود می‌گذاشتند. ممکن است دو یا سه اسم مربوط به یک فرد باشد یا کنیه و اسم یک نفر به عنوان دو نفر جدا حساب شده باشد.

فرزندان گرامى آن حضرت در ارشاد شیخ مفید 28 نفر آمده است. و آنان عبارتند از:

امام حسن مجتبى(ع) و امام حسین(ع) محسن، حضرت زینب و ام کلثوم، محمد بن الحنفیه، حضرت عباس و جعفر و عثمان و عبدالله و یحیى و محمد و عبیدالله و عمر الاطرف و رقیه و ام الحسن و رمله و نفیسه و زینب الصغرى و رقیه الصغرى و ام هانى و امامه و فاطمه و خدیجه و میمونه و ام الکرامه و جمانه و ام سلمه.(1)

در رابطه با نامگذاری برخی از فرزندان آن حضرت به نام خلفا باید عرض کنیم:

اولاً: اسامی خلفا در زمان حضرت علی(ع) از جمله اسامی متداولی بوده که در آن زمان استفاده می‌شده، بنابراین، نام یکی از خلفا توسط علی(ع) برای یکی از فرزندان دلیل بر تأیید آن خلیفه نمی‏‌شود.

ثانیاً، وجود تنفر از بعضی اسامی در اثر مرور زمان به وجود آمده است؛ به این معنی که در آن زمانی که از این اسامی استفاده می‏‌شد چنین تلقی وجود نداشت و کسی از این نوع اسامی نفرتی نداشت.

شکى نیست که شیعیان از یزید بن معاویه و اعمال زشت او تنفر شدیدى داشته و دارند؛ ولى در عین حال مى‌بینیم که در بین شیعیان و اصحاب ائمه (ع) کسانى بوده‌اند که نام شان یزید بوده است؛ مانند: یزید بن حاتم از اصحاب امام سجاد (ع)، یزید بن عبد الملک، یزید صائغ، یزید کناسى از اصحاب امام باقر (ع)؛ یزید الشعر، یزید بن خلیفة، یزید بن خلیل، یزید بن عمر بن طلحة، یزید بن فرقد، یزید مولى حکم از اصحاب امام صادق(ع).

حتى یکى از اصحاب امام صادق (ع)، نامش شمر بن یزید بوده است.(2)

آیا این نامگذاری‌ها مى‌تواند دلیل بر محبوبیت یزید بن معاویه نزد ائمّه و شیعیان آنان باشد؟

پیروان مکتب خلفا این نامگذاری‌ها را نشان دهنده محبت اهل بیت(ع) نسبت به خلفا می‌دانند، در حالی که اسناد معتبر تاریخی وجود چنین رابطه دوستانه‌ای را به شدت انکار می‌کنند.

مسلم بن حجاج نیشابوری در کتاب معروف خود «صحیح» نقل می‌کند: خلیفه دوم در حضور افرادی چون عثمان و عبدالرحمان بن عوف و ... خطاب به عباس عبدالمطلب و امیرمؤمنان علی(ع) می‌گوید: «ابوبکر از دنیا رفت و من جانشین پیامبر و ابوبکر هستم پس شما دو نفر مرا دروغ گو، گناهکار، حیله‌گر و خائن می‌دانید.»(3)

آنچه بیان شد تنها یک نمونه از روابط امیرمؤمنان علی(ع) با خلیفه دوم بود، البته نمونه‌های بیشتری وجود دارد که تدبر در آن ما را به این نتیجه می‌رساند که دلیل این نامگذاری‌ها چیز دیگری است و رابطه دوستانه‌ای بین امیرمؤمنان علی(ع) و خلیفه دوم وجود نداشته است.

اما فرزندان امام علی(ع) که هم‌نام خلفا بودند:

عمر بن علی

در نامگذاری فرزند امیرمؤمنان علی(ع) به نام «عمر» هیچ اختلافی بین مورخین دیده نمی‌شود و جای هیچ تردیدی نیست، اما سؤال اصلی اینجاست که واقعیت این نامگذاری چه بوده است.

مدارک معتبر تاریخی قضاوت در این موضوع را برای ما آسان می‌کند:

«ذهبی» مورخ مشهور اهل سنت می‌گوید: «عمر بن خطاب، عمر بن علی را به اسم خود نام نهاد.»(4)

 شاید سؤال شود که تغییر نام یک فرد چندان هم ساده نیست و چطور می‌توان پذیرفت که خلیفه دوم نام خود را بر فرزند امیرمؤمنان علی(ع) بگذارد و نام اصلی ایشان از خاطره‌ها پاک شود؟

باید گفت این کار عمر در موارد زیادی انجام شده  و چون که این کار توسط خلیفه انجام می‌شد که دارای جایگاه اجتماعی و اعتقادی نزد مردم بود، مورد اقبال قرار می‌گرفت.

ابوبکر بن علی

اولاً: اگر قرار بود که امیر مؤمنان (ع) نام فرزندش را ابوبکر بگذارد، از نام اصلى او (عبد الکعبه، عتیق، عبد الله و... با اختلافى که وجود دارد) انتخاب مى‌کرد نه از کنیه او؛

ثانیاً: ابوبکر کنیه فرزند علی (ع) بوده و انتخاب کنیه براى افراد در انحصار پدر فرزند نیست؛ بلکه خود شخص با توجه به وقایعى که در زندگی‌اش اتفاق مى‌افتاد کنیه‌اش را انتخاب مى‌کرد.

عثمان بن علی

اولاً اسناد و مدارک معتبر تاریخی دلیل این نامگذاری را برای ما بیان می‌کند و نشان می‌دهد هیچ رابطه‌ای میان نام خلیفه سوم (عثمان بن عَفّان) و نامگذاری فرزند امیرمؤمنان علی(ع) به نام «عثمان» وجود ندارد.

ابوالفرج اصفهانی از قول امیرمؤمنان علی (ع) نقل می‌کند: «همانا او را به اسم برادرم عثمان بن مظعون نامگذاری نمودم.»(5)

 پی‌نوشت­‌ها:

1. ارشاد، شیخ مفید، ترجمه و شرح سید هاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ج2، ص517.

2.  الأردبیلی الغروی، محمد بن علی (متوفای1101هـ)، جامع الرواة وإزاحة الاشتباهات عن الطرق والاسناد، ج 1 ص 402، ناشر: مکتبة المحمدی.

3. النیسابوری، مسلم بن الحجاج أبو الحسین القشیری (متوفای261هـ)، صحیح مسلم، ج 3، ص 1378، ح 1757، کِتَاب الْجِهَادِ وَالسِّیَرِ، بَاب حُکْمِ الْفَیْءِ، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت.

4. الذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان، (متوفای748هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج 4، ص 134، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.

 5. الاصفهانی، أبو الفرج علی بن الحسین (متوفای356)، مقاتل الطالبیین، ص89.

منبع: مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی