تشکیل خانواده در اسلام
تشکیل خانواده در اسلام
تشکیل خانواده در اسلام، مسئلهاى حیاتى و برنامهاى عالى است که اگر چه برمبناى مقررات و قوانین قرآنى، روایى و شرعى جامه عمل مىپوشد امّا نخستین مایههاى آن بصورت غریزه، محبّت، عاطفه و اشتیاق متقابل زوج به ارادهى حکیمانه حضرت بارى تعالى در نهاد انسان قرار داده شده است. ایجاد آرامش و مودت بر اثر ازدواج از نشانههاى لطف خداوند مىباشد.(1)
پژوهش پیرامون همسر دلخواه
تشکیل کانونى به نام خانواده اهمیت شایان توجهى دارد زیرا هر کدام از دختر و پسر مىخواهد براى خود شریکى در مسیر زندگى خویش برگزیند که تا پایان عمر با وى خواهد بود و از همه اسرار و رموز او باخبر خواهد گردید.
شریکى که مادر فرزندان، و مربّى کودکان است و یا آن که پدر و مسؤول و مدیر خانواده است و در صورت انتخاب درست، به اعتبار، عزت و آبروى طرفین افزوده خواهد شد، بنابراین عقل و برهان چنین قضاوت مىکند که دربارهى همسر آینده باید بررسى هایى بعمل آورد. از این جهت حضرت امام رضا(ع) فرمودهاند: «النکاحُ رِقٌ فاذا انْکَحَ اَحَدُکُمْ ولیْدةً فَقَدْ ارقّها فلْینْظُرْ اَحَدَکُمْ لِمَنْ یَرُقُّ کریمته.»(2)
براساس این روایت نورانى کسى که دختر خویش را شوهر مىدهد در واقع او را از حوزه ى اختیار خویش بیرون مىآورد و در اختیار دیگرى قرار مىدهد بنابراین باید خانوادهها بررسى کنند که دختر خویش را به چه کسى مىدهند و پارهاى از حیات خود و محصول تلاشها، تربیتهاى خویشتن را به دست چه فردى مىسپارند.
بنابراین دختر و پسر قبل از ازدواج باید از روحیات، عادات، اخلاق و سلامت فیزیکى و روانى یکدیگر در حد ضرورت باخبر باشند. از این جهت است که رسول اکرم (ص) تأکید نمودهاند با افراد داراى حسب و نسب وصلت کنید زیرا تمامى خصائل و صفات والدین به فرزندان انتقال مىیابد.(3)
خانوادهها مراقب باشند دختر با ایمان خود را به جوانى که اهل حق و حقیقت نمىباشد و خود در باتلاق انحراف دست و پا مىزند ندهند و براى جوان پاک خود دخترى را که به ارزشها و فضایل پشت پا زده است انتخاب نکنند.
حضرت امام رضا(ع) مسلمانان را از وصلت با شرابخواران نهى کردهاند: «و ایّاکَ انْ تُزَوَّجَ شارِبَ الَخَمْر فان زَوَّجْتهُ فکانما قَدّتْ الى الزّنا؛(4) اجتناب کن از این که دختر خود را به شرابخوارى بدهى که اگر او را به چنین تبهکارى شوهر دهى گویا آن که آن پاکدامن را به زنا دادهاى؟!» آرى آن که پاى بند واجبات الهى نمىباشد و از ارتکاب فسق و فجور پروا ندارد و از حسنات اخلاقى بى بهره است نباید به عنوان همسر آینده برگزیده شود زیرا بنا به فرمایش ائمه هدى آثار حرام و گناه در نسل آشکار مىگردد.(5)
ایجاد آرامش و مودت بر اثر ازدواج از نشانههاى لطف خداوند مىباشد.
مراسم عروسى
آداب و رسوم عقد و عروسى باید توأم با وقار، حفظ کرامت و شخصیت و به دور از هرگونه محرمات و عوامل محرّک شهوات باشد تا رحمت الهى را جلب کند و عاملى براى عمل گردیدن برکات آسمانى گردد. در فرهنگ اسلامى تأکید بر این است که این مراسم بهتر است شب هنگام برگزار شود چنانچه عروسى حضرت زهرا(س) در هنگام شب انجام گردید.
رسول خدا(ص) توصیه نمودند دختران عبدالمطلب و زنان مهاجر و انصار شب عروسى حضرت فاطمه بدنبال آن بانوى بزرگوار حرکت کنند، شادى نمایند، شعر بخوانند و ذکر الله اکبر و الحمدلله بر زبان جارى سازند و از چیزى که خداوند بر انجام آن رضایت ندارد پرهیز کنند.
حضرت امام رضا(ع) با الهام از بیانات رسول اکرم (ص) و تأسّى بر سیره و سنّت جدّش و جدّهاش فرمودهاند: «مِن السّنةِ التّزویج باللّیل لأنَّ اللّه جَعَلَ اللیل سکَناً و النساء انما هُنَّ سُکن؛(6) عروسى در شب هنگام روش رسول خدا است زیرا خداوند شب را مایه آرامش قرار داده است و زن هم موجب تسکین روحى است.» این حدیث یک نکته مهم را که جنبه روانشناسى دارد مطرح مىکند زیرا معمولاً شب هنگام آدمى از فشارهاى روانى کمترى برخوردار است و روح آدمى فراغت بهترى دارد و براى انجام برنامههاى فرح بخش مهیّاتر است و اصولاً افراد خسته و افسرده و دچار مرارت نمىتوانند مسرور و شادمان باشند.
همچنین مطابق آیه قرآن: «و جعلنا اللیل لباساً»(7) شب پوششى است بر اندام زمین و موجوداتى که بر روى آن زیست مىکنند و انسانها با فرا رسیدن شب مىتوانند فعالیتهاى فرساینده را تعطیل کنند و روح خسته را آرام نمایند و با این وصف نه تنها عروس و داماد بلکه میهمانان با فراغت خاطر در مراسم مذکور حضور مىیابند .
عروسى در شب هنگام روش رسول خدا است زیرا خداوند شب را مایه آرامش قرار داده است و زن هم موجب تسکین روحى است.
غذا دادن به میهمانان نیز در فرهنگ اسلامى استحباب فوق العادهاى دارد و رسول اکرم (ص) یکى از موارد ولیمه دادن را موقع عروسى دانستهاند البته به فرمایش آن حضرت دعوت شدگان نباید براى رفتن به این مراسم شتاب کنند زیرا یادآور دنیا و زندگى ظاهرى است.(8) حضرت على بن موسى الرضا(ع) فرمودهاند: «مِنَ السّنّةِ اِطْعامُ الّطعام عند التّزویج»(9) یعنى از سنت پیامبر اکرم (ص) طعام دادن هنگام ازدواج است.
پرداخت مهریه
خانواده عروس و داماد بنا بر عُرف جامعه و سنتهاى محلى و رعایت موازین شرعى و ارزشى باید در حدى بدور از افراط
و تفریط در مسئله مهر و صداق توافق کنند. البته امساک از رسانیدن صداق به صاحب آن حرام و گناه است. رسول اکرم (ص) فرمودهاند: مهریه زن باید به او مسترد گردد و کسى که از پرداخت آن امتناع نماید، به اندازه ى حقّ زن، در روز قیامت
از حسنات او بر مىدارند و در پروندهى همسرش قرار مىدهند و چون کار نیکى به اندازهى ترمیم حقوق زن باقى نماند به گناه پیمان شکنى او را به سوى آتش مىبرند زیرا هر عهد و پیمانى مسؤولیت دارد، هشتمین فروغ امامت در این باره مىفرمایند: «انَّ اللّه تعالى غافِرُ کُلّ ذنبِ الّا مَنْ جَحَدَ مهْراً أواغتَصَب أجیراً اجْرته او باع رجُلاً حُرّاً؛(10) حضرت رضا (ع) از پدران بزرگوارش از رسول خدا(ص) روایت کردهاند خداوند متعال هر گناهى را مورد آمرزش قرار مىدهد مگر گناه انکار مهر زن یا غصب دستمزد اجیر یا فروش انسان آزاد.» البته از جانب پیامبر و عترت او خطاب به زنان با کرامت توصیه شده است: اگر زمینه مناسبى در خصوص بخشیدن مهر خود به شوهر مشاهده کنند از این خصلت عالى که بیانگر جود و کرم و نشانه سخاوت و بزرگوارى است چشم پوشى نکنند.
مهریه زن باید به او مسترد گردد و کسى که از پرداخت آن امتناع نماید، به اندازه ى حقّ زن، در روز قیامت از حسنات او بر مىدارند و در پروندهى همسرش قرار مىدهند و چون کار نیکى به اندازهى ترمیم حقوق زن باقى نماند به گناه پیمان شکنى او را به سوى آتش مىبرند زیرا هر عهد و پیمانى مسؤولیت دارد،
نظافت و آراستگى
در منابع اسلامى آمده است خداوند زیبا آفرین جمال و زیبایى را دوست دارد و مىخواهد آثار این نعمت را در بندگان خود ببیند و چون بانوان مظهر این صفت هستند زینت برایشان زیبندهتر است البته در مسایل خانواده دستورات براى نظافت و آراستگى ظاهر و ایجاد جذبه، متقابل است و این فکر که مرد نیازى به زینت ظاهر و رعایت نظافت ندارد، مورد قبول نمىباشد چنانچه حضرت امام رضا(ع) مىفرمایند: «لقد ترک النساء العّفة لترک ازواجهن التهیة لهُنّ ؛(11) چه بسا که بى توجهى مرد به آراستگى ظاهر سبب گردد که زن از پاکدامنى فاصله بگیرد (و این فضیلت عفت را از دست بدهد) حضرت امام رضا (ع) تأکید فرمودهاند: «من اخلاق الانبیاء التّنظُفُ ؛(12) پاکیزگى از خلق و خوى انبیاست.»
با توجه به این روایت زن و شوهر باید طهارت و پاکیزگى در بدن، لباس و حتى منزل و لوازم آن را مورد مراعات قرار دهند و در این زمینه مرد باید به همسرش کمک کند و بر زن هم لازم است با رعایت نظافت در امور خانه و آراستگى ظاهر موجبات خشنودى پروردگار و شادمانى همسر خود را فراهم کند تا از این راه سلامت روحى و روانى خانواده تأمین گردد آنان باید به این معنا توجه داشته باشند که گام نهادن در این قلمرو با ثواب توأم است و نوعى عبادت به حساب مىآید.
حضرت امام رضا(ع) از پدران بزرگوار خود روایت نمودهاند: «زنان بنى اسرائیل از عفت و پاکى دست برداشتند و این مسئله هیچ سببى نداشت جز آن که شوهران آنان، خود را نمىآراستند. سپس آن حضرت افزودند: انّها تشتهى منک مثل الّذى تشتهى منها؛(13) (زن هم از مرد همان انتظارى را دارد که مرد از او دارد) از آن سوى زن مجاز نمىباشد براى غیر شوهر آرایش کند. رسول اکرم (ص) از این که زن در خارج خانه لباس جذّاب بپوشد به صورتى که نظر دیگران را به سوى خود جلب نماید، نهى فرموده و از این که زیور با خود بردارد منع کردهاند.
امنیت روانى و اطمینان قلبى
وقتى آرایش و پیرایش براى یکدیگر صورت گیرد علاوه بر ایجاد روابط پسندیده ى اخلاقى و روانى و ازدیاد عواطف قلبى موجبات اطمینان زوجین نسبت به هم را پدید مىآورد و این که هر دو به این باور برسند که تمامى علاقه و ارادت خویش را در راه رضایت هم بکار گیرند. اینجاست که نه زن به مردى غیر از شوى خویش نظر خواهد داشت و نه مردى نسبت به زن دیگرى اندیشه مىنماید و امنیتى که از این رفتار متقابل بدست مىآید همه ى ابعاد زندگى زن و مرد را تحت پوشش قرار مىدهد و هر گونه بدبینى و بى اطمینانى در روابط خانوادگى را محو مىکند و بدین گونه پایههاى نظام خانواده بر اساس حُسن روابط و سلامت روحى استوار خواهد شد و این همان است که قرآن مىفرماید: «هُنّ لباسٌ لَکُمْ و انتم لباسٌ لَهُنّ ؛ یعنى در واقع هر کدام حافظ امنیت دیگر و مایه ى زینت و افتخار همسر مىگردد.»
کلینى در فروع کافى این حدیث را از امام رضا(ع) نقل مىکند: «عن ابى الحسن على بن موسى الرضا قال ما افاد عبد و فائدة خیراً من زوجة صالحة اذا رآها سرّته و اذا غاب عنها حفظته فى نفسها وماله»(14) یعنى از حضرت رضا روایت شده که ایشان فرمودند:هیچ فایدهاى به کسى نمىرسد بهتر از این که برایش بانویى باشد که نگاه کردن به او و مصاحبت با او موجب شادمانى همسر باشد و در غیاب شوهر امانت دار و حافظ حریم خویش و خانواده و اموال شوهر است. از آن جهت که مسؤولیت امنیت روانى خانواده برعهده زن است و کلیدهاى عاطفه و رموز ایجاد روابط قلبى بدست اوست از این جهت اسلام از زن انتظارى متناسب با این جایگاهش دارد و در واقع چون سعادت و شقاوت خانواده به بانوى خانه وابسته است در روایات ائمه هدى بالاترین زینت و نهایت سعادت براى مرد، برخوردارى از همسرى شایسته، معرفى شده است.
پىنوشتها:
1. سوره روم، آیه 12.
2. وسایل الشیعه، شیخ حرّ عاملى، ج 14، ص52.
3. مکارم الاخلاق، طبرسى، ص 196.
4. بحارالانوار، ج 79، ص 142.
5. وسایل الشیعه، ج 17، ص 81.
6. ازدواج در اسلام، آیة الله مشکینى، ص 112.
7. سوره نبأ ،آیه 10.
8. مستدرک الوسایل،باب نکاح، فصل 31.
9. صحیفة الرضا، ص 402.
10. بحارالانوار، ج 100، ص 351.
11. مکارم الاخلاق، ص 489.
12. میزان الحکمه، ج 10، ص 95.
13. بحار الانوار، ج 100، ص 249.
14. وسایل الشیعه، ج 14، ص 22.
15. صحیفة الرضا، ص 400.
منبع: فارس
