قدرت نرم یا جنگ نرم؟ حقیقت کدام است؟

                  

 جنگ‌هایی که از ادوات نظامی در آن استفاده می‌شود، به جنگ سخت یاHard War مشهور است. ولی اگر در این جنگ از وسایل و کالاهای فکری و فرهنگی استفاده شود، اصطلاحاً به آن Soft War یا جنگ نرم اطلاق می‎شود.

 

مفهوم قدرت نرم (soft power)
تئوریسین قدرت نرم، جوزف نای یک نئولیبرال آمریکایی است. نای قدرت نرم را به عنوان بخش مهمی از منابع قدرت ملی آمریکا تلقی و بر ضرورت بهره گیری از آن در سیاست خارجی آمریکا اصرار می کند.
«نای» قدرت را دارای دو لایه سخت و نرم می‎داند. قدرت نظامی و اقتصادی به مثابه قدرت سخت می‎توانند دیگران را به تغییر مواضع خود سوق دهند. این نوع قدرت بر پاداش‎ها ( هویج ) یا تهدیدها ( چماق ) مبتنی است. اما گاهی نیز می‎توان نتایج دلخواه را بدون تهدید یا پاداش ملموس کسب کرد، این شیوه رسیدن غیرمستقیم به نتایج مطلوب، «چهره دوم قدرت» نامیده می شود. بر این پایه، یک کشور می‎تواند به مقاصد مورد نظر خود در سیاست جهانی نائل آید، چون کشورهای دیگر، ارزش های آن را می‎پذیرند، از آن تبعیت می‎کنند، تحت تأثیر پیشرفت و آزاداندیشی آن قرار می‎گیرند و در نتیجه خواهان پیروی از آن می‎شوند. در این مفهوم آنچه مهم تلقی می‎شود، تنظیم دستورالعملی است که دیگران را جذب کند. بنابراین، قدرت نرم عبارتست از توانایی کسب آنچه می خواهید، از طریق جذب کردن نه از طریق اجبار و یا پاداش.(1)
نکته قابل تامل این است که آنچه امروز در سیاست‎های جهانی در حال وقوع است، فراتر از به‎کارگیری قدرت نرم بوده و با هجمه و حمله گسترده بر فرهنگ و عقاید جامعه هدف خود، به استحاله از درون آن پرداخته و به تعبیری چهره جنگ و تنازع به خود گرفته است؛ از این رو بسیاری از صاحب‎نظران از آن به «جنگ نرم» تعبیر می‎کنند.
باید گفت جنگ نرم با پشتوانه قدرت نرم صورت می‎پذیرد از این رو باید تمامی ابزارهای حامل قدرت نرم را به عنوان ابزارهای جنگ نرم توجه و آن¬ها را شناسایی کرد. این ابزارها، انتقال‌دهنده پیام‌هایی با اهداف خاص هستند که قالبا به طور غیر مستقیم بوده و در ناخودآگاه مغز انسان می نشینند.(2)
با توجه به مطالب فوق، می‎توان جنگ نرم را به صورت زیر تعریف کرد:
هرگونه اقدام نرم، روانی و تبلیغات رسانه¬ای که جامعه هدف را نشانه گرفته و بدون درگیری و استفاده از زور و اجبار به انفعال و شکست وا می¬دارد، جنگ نرم نامید. جنگ روانی، جنگ سفید، جنگ رسانه¬ای، براندازی نرم، انقلاب نرم، انقلاب مخملی، رنگی و... از اشکال آن است.
ابزارها و ادوات مبارزه در جنگ نرم را می‎توان به صورت زیر تقسیم بندی کرد:
•    رسانه¬ اعم از رادیو، تلویزیون، مطبوعات، ماهواره ، اینترنت و شبکه‎های اجتماعی ؛ 
•    عرصه‌های هنری از جمله گروه‎های تئاتر، موسیقی
•    انواع سازمان‌های مردم‌نهاد و شبکه‌های انسانی که با هدف خاص تشکیل شده و عموما در صدد تغییر فرهنگی جامعه هدف هستند..
باید گفت ابزارهای دیگری نیز مورد استفاده برنامه‎ریزان جنگ نرم قرار می‎گیرند که بنا بر موقعیت و بستر فرهنگی جامعه هدف متفاوت می‎باشد اما همگی یک هدف را دنبال کرده و آن استحاله فرهنگی جامعه مورد نظر است.
لازم به ذکر است که منظور از جامعه هدف در جنگ نرم،  عموما  جوانان و بالاخص دانشجویان، فعالان اجتماعی، زنان ( به عنوان عضو تاثیر گذار در خانواده و جامعه) سیاست‌مداران، نخبگان علمی و فرهنگی و اساتید دانشگاه می‎باشند که بنا بر تمایلات و دغدغه‎های هر کدام از این گروه‎های، ابزاری خاصی برای تاثیرگذاری فرهنگی و فکری بر آنان، به کار گرفته‎می‎شود.
نکته قابل تامل که تفاوت اصلی و ماهوی میان جنگ سخت و جنگ نرم نشان می‎دهد این است که  در جنگ سخت ادوات نظامی به عنوان اصلی‎ترین ابزار برپایی جنگ به‎شمار رفته و جامعه هدف نیز گروه‌های نظامی (و در مواردی غیرنظامیان) می‎باشند اما جنگ نرم فکر و عقیده و فرهنگ افراد، مورد هدف قرار گرفته و سعی بر آن دارد که با حمله به فرهنگ عمومی یک جامعه، به اصلی‎ترین عامل قدرت ملی یعنی حمایت مردم از حکومت خدشه وارد کرده و اراده ملت را از بین می‌برد.
نتیجه تمامی سیاست‎های فوق، در بلند مدت این است که به تدریج و حتی نامحسوس دغدغه  مقاومت و دفاع از آرمان و سیاست¬های حاکمیت و حتی تمامیت ارضی در میان مردم از بین رفته و  با استحاله از درون،  مقدمه¬ فروپاشی سیاسی ـ امنیتی و ساختاری یک حکومت پدید آید.
بررسی‎ها نشان می‎دهد یکی از اصلی‎ترین نتایج به کارگیری جنگ نرم، در عرصه بین‎الملل نمودار می‎گردد؛ بدین معنا که به تدریج و با همه‎گیر شدن فرهنگ یک کشور در عرصه جهانی، لاجرم افکار عمومی مردم دنیا با سیاست‎های اتخاذ شده از سوی آن حکومت همراه بوده تا جایی که به وضوح موافقت خود را با آن اعلام می‎دارند حتی اگر این سیاست‎ها با آنچه به عنوان منافع ملی هر کشور یاد می‎شود در تناقض باشد.
نتیجه این اقدام تشکیل یک کلونی جهانی و مردمی از حامیان سرسخت یک فرهنگ بیگانه است که می‎تواند عرصه سیاست بین الملل و معادلات جهانی را تحت تاثیر قرار دهد. 


منابع
1- Joseph S. Nye, Soft Power: The Means To Success in World Politics, (New York: Public Affairs,2004), pp
2- حسینی، سیده ‌صدیقه، ‏‫۱۳61،‏ اهداف فرهنگی در جنگ نرم رسانه‌ای (رسانه ملی و الگوها)، ‏ قم، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز پژوهش¬های اسلامی، ‏‫۱۳۹۲.‬‬