قاری مشهدی: مرده و زنده را در کامیون می‌ریختند
قاری مشهدی: مرده و زنده را در کامیون می‌ریختند
حمید شاکرنژاد گفت:تشنگی کم‌کم حالت مرگ ایجاد کرد؛ طوری‌که همه خودمان را برای مردن آماده کرده بودیم. همه در شرایط مشابه بودیم و کسی نبود که چنین احساسی نداشته باشد؛ برخی‌ها خودشان را کنترل کردند اما بعضی نه.
گفتگوی اختصاصی شهرآرا با حمید شاکرنژاد؛ قاری بین‌المللی و حاضر در فاجعه منا؛ چه ساعتی این اتفاق افتاد؟
مشعرالحرام، محلی است میان عرفات و منا که حجاج باید بعد‌از غروب شرعی روز عرفه یعنی پس‌از پایان وقوف اختیاری در عرفات به آن سمت حرکت کنند و از آن وقت تا طلوع آفتاب روز دهم ذی‌الحجه همان روز، اعمال مخصوص این مکان را به جا آورند. ما همان‌جا توقفی داشتیم.
ساعت ٨صبح بود که همراه‌با برخی قاریان حرکت کردیم به‌سمت رمی جمرات تا اعمال حج را انجام دهیم. ازدحام در این مکان تاحدی عادی هست اما نه به‌اندازه‌ای که همان اول وقت احساس شود.
پس‌از طی مقداری از مسیر، چند‌مرتبه جمعیت متوقف شد و دیگر حرکت نکرد؛ طوری‌که همه ایستاده بودند. مسیر عبور قفل شد و دیگر تکان نخورد. شدت ازدحام به‌اندازه‌ای بود که دیگر نه می‌شد یک قدم جلو رفت و نه به عقب برگشت. وضع بسیار اسفناکی به‌وجود آمد؛ نه آب بود و نه اکسیژن که نفس بکشیم.
یعنی نیم‌ساعت در این حالت متوقف شده بودید؟
اگر الان اینجا حضور داشتید، متوجه می‌شدید که یک‌ربع ساعت هم نمی‌توان هوا را تحمل کرد. حتی در حالتی که راه می‌روید، اذیت می‌شوید؛ چه رسد به اینکه در جایی با ازدحام جمعیت ثابت بمانید؛ گویی زمان هزار برابر می‌شود.
واکنش حجاجی که در این شرایط گیر کرده بودند، در این لحظات چگونه بود؟
کم‌کم موجی از وحشت و حالت مرگ بین مردم ایجاد شد. ابتدا فکر می‌کردیم که راه باز می‌شود اما فشاری که روی قفسه سینه وارد می‌شد و بی‌اکسیژنی، ترس و وحشت مردم را افزایش داد. ترس از مرگ باعث شده بود برخی از حجاج واکنش‌های خاصی نشان دهند؛ برخی با نفس‌های بریده فریاد می‌زدند و به‌دنبال راه گریز بودند.
یعنی هیچ راه فراری نبود؟
واقعا هیچ راهی نبود. نمی‌خواهم درباره کار دولت عربستان قضاوت کنم اما اگر ١٠متر جلوتر از مکانی را که مسدود کرده بودند، می‌بستند راه فرار و گریزی به‌وجود می‌آمد. با شرایطی که ایجاد کرده بودند، نمی‌شد هیچ واکنشی نشان داد.
تشنگی کم‌کم حالت مرگ ایجاد کرد؛ طوری‌که همه خودمان را برای مردن آماده کرده بودیم. همه در شرایط مشابه بودیم و کسی نبود که چنین احساسی نداشته باشد؛ برخی‌ها خودشان را کنترل کردند اما بعضی نه.
همین که پلیس اعلام کرد باید سر جایتان بایستید، عده‌ای به‌خصوص آفریقایی‌ها تصمیم به نجات خود گرفتند و با هل‌دادن دیگران و به قصد هجوم‌بردن به سمت چادرها و بالارفتن از آنها، استرس را در مردم بیشتر کردند. در این بین عده زیادی زیر دست و پا له شدند.
در خبرها و عکس‌ها می‌بینیم که مردم روی هم ریخته شده‌اند.
بله؛ من جلو بودم و می‌دیدم جمعیت روی هم می‌ریزند و له می‌شوند و جنازه‌ها زیاد می‌شود. جا کم بود؛ درنتیجه به محضی که اولی می‌افتاد، عده زیادی روی او می‌افتادند. فردی را دیدم که آن‌قدر له شده بود که تمام روده و معده و شکمش بیرون ریخته بود.
خودتان هم روی زمین افتادید؟
تاحدی فشار جمعیت را تحمل کردم اما کم‌کم احساس کردم که قلبم دارد می‌ایستد. در آن شرایط آدم فکر میکند مرگ سراغش نمی‌آید و هنوز امیدوار است. به‌مرور زمان، نفسم بند آمد و قلبم کند زد. داشتم با خدا صحبت می‌کردم. دیدم باید تسلیم شوم؛ همه اطرافیانی که مردند، مثل من آدم بودند. دست و پایم می‌لرزید.
چطور نجات پیدا کردید؟
واقعیتش این است که دیدم اگر بخواهم درکنار جمعیت ثابت بایستم، با‌سختی و نفس‌تنگی خواهم مرد. می‌دیدم جمعیت زیادی جلویم دارند می‌میرند و جان می‌دهند. گفتم خدایا اگر قرار است بمیرم، بگذار راحت بمیرم. بین جمعیت افتادم و اشهدم را گفتم. دیگر نفهمیدم چه شد.
صدای آمبولانس‌ها را می‌شنیدم. دراز کشیده بودم که یک نفر گفت اشهدت را بگو. افرادی رویم آب می‌ریختند تا از آن حالت گیجی درآمدم. بعد به سمت بیمارستان ایرانی‌ها رفتم و بعد‌از تنفس مصنوعی، سعی کردند بدنم را خنک کنند.
چطور آمبولانس‌ها راه را باز کردند؟
خیلی دیر آمدند؛ وقتی که عده‌ای مرده یا در‌حال جان دادن بودند.
شنیدیم که این‌طور نبوده که فقط افراد مسن یا سالمند جان خود را از دست دهند و عده زیادی هم جوان بوده‌اند. درست است؟
شرایط طوری نبود که جوان و پیر بشناسد؛ وقتی اکسیژن نباشد، جوان و پیر نمی‌بینید. یعنی شرایط جسمی هیچ تاثیری نداشت. اکسیژن که نرسد، جان فرد را می‌گیرد.
دولت عربستان ادعا کرده است این اتفاق به‌دلیل بی‌نظمی آفریقایی‌ها بوده است.
قطعا تقصیر خود دولت عربستان است؛ چراکه راه را در جایی بستند که هیچ گریزی از آن نبود. من به‌عنوان یک شاهد عینی که نزدیک این فاجعه بودم، می‌توانم بگویم نصف بیشتر افرادی که نابود شدند، به‌خاطر این بود که آب به آنها نرسید. اگر آن هلیکوپترهایی که بالای سر حجاج می‌چرخیدند، مقداری آب روی مردم می‌ریختند، شوک بدن برطرف می‌شد و به حال عادی بر‌می‌گشتیم. قطعا عده زیادی از بی‌حالی مردند.
یعنی یک نفر در کنارتان جان می‌داد و هیچ کاری از دستتان بر‌نمی‌آمد؟
توانستم چهار یا پنج‌نفر را نجات دهم یعنی در لحظه‌ای که بی‌حال می‌شدند و داشتند می‌افتادند، سعی می‌کردم نگهشان دارم. حتی آن‌هایی را که حال نداشتند، نگه می‌داشتم اما بیشتر از آن کاری نتوانستم بکنم؛ چون قلب خودم هم داشت از کار می‌افتاد.
یعنی هر کس که خونسردی خود را بیشتر حفظ می‌کرد، امکان زنده‌بودنش بیشتر می‌شد؟
رعب و وحشتی در بین بود که استرس را مساوی با مرگ می‌کرد. به جایی رسیدم که فقط دنبال یک جای خالی بودم تا راحت جان بدهم. فقط لطف خدا بود که نجات پیدا کردم.
آیا تعداد جانباختگان مرد بیشتر از زن‌هاست؟
قرار بود اول مردها برای انجام اعمال بروند و بعد خانم‌ها اما کمی از خانم‌ها هم زود راه افتاده بودند. الحمدلله تا جایی که من می‌دیدم، خانم ایرانی در اطرافم نبود.
عده‌ای از جانباختگان هم از مشهد و استان خراسان رضوی بوده‌اند. اطلاع دارید چه تعدادی از حجاج کشته‌شده مشهدی هستند؟
اطلاع دقیقی ندارم اما با فاصله می‌دیدم که یک کاروان از خراسان و گیلان در اطرافم بود.
وضعیت حمل جنازه‌ها و زخمی‌ها چطور بود؟
نمی‌دانم درست است بگویم یا نه اما خیلی وحشتناک بود. عربستانی‌ها مرده‌ها و زنده‌ها را روی هم می‌ریختند.
چرا در این ماجرا نیروی انتظامات عربستان تا این حد بد عمل کردند؟
امسال به اندازه‌ای بی‌نظم بودند که گویی حضور مسلمانان برایشان اهمیتی نداشت. در کشتاری که پنجشنبه انجام شد، به بدترین نحو ممکن عمل کردند. حتی تا ساعت١٢ شب مشغول جمع‌آوری جنازه‌ها بودند. هنوز وضعیت خیلی از ایرانی‌ها مشخص نیست؛ برخی‌ها مجهول‌الهویه هستند و کسی نمی‌داند گم شده‌اند یا در بیمارستان‌ها هستند. خدمات عربستان بسیار ضعیف است. تا جایی‌که من شنیده‌ام، نمی‌گذارند پزشکان ایرانی دخالتی در کارشان داشته باشند.
جنازه‌ها را چطور جمع می‌کردند؟
خیلی وحشتناک بود. مرده و زنده را با هم در کامیون می‌ریختند. آمبولانس جواب‌گو نبود. به‌جای اینکه ابتدا زنده‌ها را نجات دهند، همه را روی هم می‌ریختند. اصلا دنبال این نبودند که بدانند چه کسی زنده و بدنش داغ است. برخی‌ها شبیه خود من با مقداری آب به حال می‌آمدند اما با بی‌مدیریتی آنها مردند.
در جریان افتادنِ جرثقیل یا پنکه شما حضور نداشتید؟
نزدیک نبودم اما خبرش را دارم. مردم به اندازه‌ای امسال می‌ترسند که با کوچک‌ترین صدایی که از اطراف مسجدالحرام می‌آید و کار ساختمانی انجام می‌شود، زائران به وحشت می‌افتند. این استرس، باعث شلوغی جمعیت می‌شد، به‌طوری که عده‌ای دست و پایشان می‌شکست.
دفعه چندمی بود که به حج رفتید؟
بار ششمی بود که آمدم. در ظاهر هیچ موضوع غیرطبیعی‌ای وجود ندارد اما به‌طور کلی امسال، نظارت دقیقی صورت نگرفت؛ انگار در عربستان، کمیته کنترل بحران نیست.
گفتگو: حمیده وحیدی
______________________
علت حادثه به روایت یک پزشک حاضر در مکه؛
بستن بدون هماهنگی یکی از مسیرها
مسیر هنوز پر از جنازه است. احتمالا اکثر مفقودان جزو کشته‌شدگان هستند. به ما اجازه ورود به بیمارستان‌ها را نمی‌دهند.
تا صبح امروز آزادانه می‌رفتیم. با‌توجه‌به جمود نعشی و گره‌خوردن جنازه‌ها به هم و پر‌شدن بیمارستان‌ها، امکان تخلیه کامل وجود ندارد. به ما هم اجازه کمک نمی‌دهند. صبح به‌زور ما را بیرون کردند؛ مقاومت بیشتر، امکان دستگیری داشت.
از همه امکانات استفاده شد. همکاران در بیمارستان ایران در منا و مکه سنگ تمام گذاشتند. علت حادثه، بستن بدون هماهنگی یکی از مسیرها بود. شرایط روحی مناسب نیست؛ فوت پدر جلوی چشم فرزند، شوهر جلوی چشم همسر.
حاجیِ کشته‌شده خانم فقط از کاروانهای اهل سنت بوده است. جنازه‌ها را جمع کردیم؛ البته تعدادی از آنها را ولی اسم آن خانم‌ها بین کشته‌شدگان نیست. تصاویری که از آنها گرفتیم، موجود هست ولی مکشوف است و حجاب ندارند و شرعا و اخلاقا قابل ارسال نیست. منتظر اجازه ورود هستیم. پلیسِ وحشی خشن و احمق و بی‌ادبی دارند.
خانم‌های شیعه شب دهم سنگ می‌زنند یعنی دیشب زدند. کاروانهای گنبد و گلستان امروز آمدند که اهل سنت هستند. اگر خانم‌های شیعه بودند، تعداد کشته‌ها زیادتر می‌شد. به‌دلیل گرما آب روی جنازه‌ها و زنده‌های در‌حال جان‌دادن می‌ریختند.
تقریبا تا ساق پا، در گنداب ناشی‌از ... و جنازه‌ها بودیم. در‌حال غسل مسح میت و تعویض لباس و هم‌زمان انتقال مجروحان هستیم. به خارجی‌ها خیلی کمک شد. دستمان بسته است. آنها هم به ما پناه می‌آورند. امسال اجازه ورود دارو را مثل هر سال ندادند. بعضی از پزشکان حتی نتوانستند غذا بخورند. وقتی عرفات بودیم، طبق معمول گرمازده و بیمار عادی زیاد داشتیم و کار سنگین بود.
امروز دمای هوا بالاست. بدون تعارف چند لیتر آب می‌خوریم و چندین لیتر عرق می‌ریزیم. زنده‌ها از زیر جنازه‌ها دست‌هایشان را بیرون می‌آوردند برای کمک. دست‌ها خیس بود. اگر می‌گرفتی، لیز می‌خورد. احرام بعضی آقایان کامل کنده شده بود و عریان بودند.
______________________
حاج مرتضی باقری از مدیران باسابقه حج از حادثه منا می گوید؛
آمادگی در نیروهای سعودی دیده نمی‌شد
عید قربان طبق معمول، حاجیان از مشعرالحرام به‌سمت منا حرکت کرده، سپس به سمت جمرات، محل سنگ‌زدن به شیطان راهی انتهای منا شدند. علی‌رغم اینکه امسال تعداد حاجیان کمتر از سنوات گذشته است، طبق تجربه بیش‌از ۳۰سفر حضور در حج احساس کردم شرایط غیرعادی و ازدحام کاملا غیرطبیعی است. در مسیر جمرات در چند نقطه به‌خاطر ازدحام متوقف شدیم. گرمای شدید هم مزید بر علت بود. وقتی به جمره عقبه (شیطان بزرگ) رسیدیم، در خیابانی که عمدتا ایرانی‌ها، آفریقایی‌ها، هندی‌ها، پاکستانی‌ها به‌سمت جمرات حرکت میکنند، کاملا وضعیت غیرعادی محسوس بوده و به‌هم‌خوردن حال حجاج از ازدحام، ترافیک، نبود آب آشامیدنی و بسته‌بودن راه‌های خروجی خیابان به‌سمت جمرات، شرایط ایجاد اتفاق وحشتناک کشتار حجاج را رقم زد. علی‌رغم آنکه عربستان از نیروی هوایی و هلیکوپتر برای خدمات‌رسانی به حج بهره می‌برد، هیچگونه نظارتی بر این بخش صورت نگرفت والا با نظارت هوایی وقتی ازدحام جمعیت مشاهده شد، می‌توانستند عقبه جمعیت را قطع و جمعیت را به خیابان‌های اطراف و همچنین محل کاروانهای مصری و آفریقایی اطراف خیابان هدایت کنند.
تمام نیروهای پلیس از افراد کم‌سن‌و‌سال تشکیل شده و فقدان تجربه و پختگی در برخورد با بحران مشهود بود. کمترین آمادگی در نیروهای عربستانی مشاهده نمی‌شد، به‌طوری‌که با تاخیر چندساعته صرفا به انتقال کشته‌ها پرداختند و بسیاری از مجروحان بین کشته‌ها زنده‌زنده مرگ دل‌خراش را تجربه کردند.
سخنان افرادی که عصر برای شناسایی جنازه‌ها به مناطق مختلف رفته‌اند، از نفس‌کشیدن مجروحان و استفراغ خون حکایت دارند. اتفاق تقریبا ساعت٨:۴۵ صبح رخ داد ولی ساعت ۴عصر نبض مرده‌ها و مجروحان را می‌گرفتند.
جو عمومی مکه و بین حجاج به‌شدت خراب و ترس و استرس حاکم شده است احتمال اتفاقات بعدی ازجمله در مسجدالحرام می‌رود؛ یعنی با مختصر سر‌و‌صدا مردم وحشت‌زده پا به فرار گذاشته و له و کشته‌شدن زیر دست و پا اتفاق مورد توقع است.
منبع: مصاف
از دیگر سو، میزان جمعیت حجاج نسبت به سال‌های گذشته به‌طور تقریبی نصف بود، بر اساس آمار عربستان امسال دو میلیون حاجی برای حج آمدند. حقیر سال ۹۱ را نیز درک کردم که حج اکبر بود و اگر اشتباه نکنم جمعیت حدود ۴ میلیون بود. وقتی عید قربان روز جمعه باشد اصطلاحاً حج اکبر نام دارد و خیلی از سعودی‌ها هم در موسم حج شرکت میکنند. غرض من از طرح این نکته این است که قطعاً مدیریت ۲ میلیون زائر مشقتی ندارد و جز رژیم آل سعود هیچ‌کس در این اتفاق تلخ مقصر نیست.
دوست ما درباره اقدام پلیس در قبال بی‌حال شدن و روی هم افتادن حجاج می‌گفت: وقتی‌که مردم بی‌حال شدند و آرام‌آرام می‌افتادند، پلیس به صورت دسته‌جمعی جلو می‌آمده و به‌جای اینکه مردم را راهنمایی کند و از این معرکه خلاص کند و مصدومین را از زیر دست‌وپا نجات دهد، فریاد می‌زده است: «وراء»، «وراء» یعنی بروید عقب؛ این بدان معنا است که پلیس‌های زیادی آمده‌اند که مردم را به سمت عقب برانند و این خودش ماجرا را تشدید کرده است. از ابتدای خیابان هم جمعیت در حال اضافه شدن است و از این‌طرف پلیس می‌گوید به عقب بروید. پر واضح است که بسیاری از این جمعیت در این حالت پرس شده است، بخشی بر اثر بی‌حالی و گرما روی زمین افتادند و بخشی بر اثر فشار و اقدام نا به‌جای پلیس از بین رفته‌اند. شما یک قیف را تصور کنید، این جمعیت این‌طور کشیده شده پایین و اینها همین‌طور روی یکدیگر قرار گرفتند.
نکته دردناک دیگر که من شاهد بودم این بود که اگر اغراق نکنم به ازای هر جنازه روی زمین شاید سه نیروی سعودی آنجا ایستاده بود. می‌خندیدند، با هم راه می‌رفتند، شوخی می‌کردند و سیگار می‌کشیدند و انگار که این بدن‌های روی زمین افتاده انسان نیستند، دریغ از یک‌لحظه کمک، فقط یک سری کارگرهای با لباس‌های قرمز رنگ مشغول کار بودند. البته کار بسیار کند پیش می‌رفت. ما و دوستان در این شرایط در چادرهای اطراف محل حادثه دنبال مجروحین بودیم؛ یعنی احتمال می‌دادیم که افرادی زنده باشند و درون این چادرها رفته باشند. چون بدن‌هایی که روی زمین بودند همه به شهادت رسیده بودند و دیگرکسی زنده نبود. تخلیه جنازه‌ها با کندی صورت می‌گرفت و تریلرهای انباشته از جنازه صحنه را ترک می‌کردند.
